کتاب «موسی و یکتاپرستی»اثر زیگموند فروید
موسی، آینه ناهشیار بشر
۱. موسی، پیامبر یا روان‌نماد؟
فروید در این کتاب، موسی را نه یک شخصیت دینی، بلکه نمادی روانی می‌داند. او بیشتر شبیه یک "نماد پدرانه" است تا پیامبری از سوی خدا. موسی، با صلابت، قانون‌گذار و غیرقابل مصالحه است؛ درست مانند تصویر پدر در کودکی. قوم، ابتدا در برابر این پدر طغیان می‌کند، سپس او را می‌کُشد و نهایتاً از نو می‌پرستد. فروید با این نگاه، مسیر تحول دینی را بازخوانی می‌کند. از خشونت تا توبه، از سرکوب تا ایمان.
۲. یکتاپرستی؛ ساختار روانی دین
به‌زعم فروید، یکتاپرستی نتیجه تکامل روانی بشر است. انسانِ نگران، در برابر خدایان متعدد، امنیتی نمی‌یابد. اما پدر یگانه، هم مهربان است، هم قاطع. این خدای یگانه، همان پدر بازسازی‌شده در ناخودآگاه است. یکتاپرستی به انسان احساس وحدت، کنترل و معنا می‌دهد. حتی اگر این خدا واقعی نباشد، نیاز به او، واقعی است. دین، پاسخ روان انسان به بحران وجودی‌اش است. و موسی، مفسر این نیاز کهن.
۳. ترومای قتل پدر و تولد دین
فروید به داستان توتم و تابو بازمی‌گردد: قتل پدر نخستین، بنیان اسطوره و دین. همین ساختار در داستان موسی تکرار می‌شود. قوم او را می‌کشد و از ترس مجازات، دینی سخت‌گیرانه وضع می‌کند. فروید معتقد است که بسیاری از اصول دینی، در واقع آیین‌هایی برای مهار گناهند. پس دین، از ریشه با گناه گره خورده. و موسی، قربانی این گناه جمعی است. آیین‌ها، دفن روانی خاطره این جنایت‌اند.
۴. اسطوره‌سازی و حافظه جمعی
قوم نمی‌تواند با حقیقت کنار بیاید. موسی باید به چهره‌ای اسطوره‌ای بدل شود. او به آسمان می‌رود، قانون می‌آورد، و در نهایت ناپدید می‌شود. هیچ‌کس قتلش را به‌خاطر نمی‌آورد، چون اسطوره جایگزین واقعیت شده. فروید این روند را سازوکار دفاعی ناخودآگاه جمعی می‌داند. حافظه تاریخی، با اسطوره جان می‌گیرد. و تاریخ دین، بیشتر شبیه رؤیایی جمعی‌ست. رؤیایی که بر ترس و نیاز استوار است.
۵. شریعت و نجات روانی
فروید، قوانین سخت‌گیرانه یهودیت را پاسخی برای کنترل ناآرامی درونی می‌داند. قوم، پس از کشتن پدر (موسی)، نیاز به قانون دارد تا احساس امنیت کند. این قانون، تجسم پدر مقتول است. و اطاعت، راهی برای جبران. دین در اینجا یک پروژه روان‌درمانگرانه می‌شود. ابزاری برای بازگرداندن نظم روانی. فروید با نگاهی ژرف، دین را به عنوان یک درمان باستانی می‌خواند. دردی که درمان‌اش از خود آن درد زاده شده است.
۶. دین به‌مثابه رؤیای تمدن
در پایان، فروید دین را رؤیایی دسته‌جمعی می‌نامد؛ شبیه رؤیاهای شبانه، اما عظیم‌تر. اسطوره‌ها همان رؤیاها هستند، اما از سوی ملتی کامل دیده شده‌اند. موسی، در این رؤیا، هم قهرمان است، هم قربانی. دین، با تمام پیچیدگی‌هایش، تلاشی‌ست برای فهم ناخودآگاه جمعی. و فروید، می‌کوشد با ابزار روانکاوی، این رؤیا را تعبیر کند. او نه برای انکار خدا، بلکه برای فهم خویشتن انسان سخن می‌گوید.